Przedstawicielstwo Czechosłowacji w Warszawie 1919-1939

W 1919 roku rząd Czechosłowacji de jure uznał Polskę i nawiązał z nią stosunki dyplomatyczne. Nastąpiło to na podstawie wymiany listów ministrów spraw zagranicznych w dniach 28 – 31 maja 1919 roku.

Textové pole: Ambasador A.Gregor z prawej, z lewej polski minister przemysłu i handlu H. MincW dniu 5 czerwca 1919 roku minister spraw zagranicznych Edvard Beneš przekazał pełnomocnictwo dla rządowego delegata Vladimíra Radimskiego do nawiązania stosunków dyplomatycznych i przygotowania stałego

Ambasador A.Gregor z prawej, z lewej polski minister przemysłu i handlu H. Minc

przedstawicielstwa dyplomatycznego Czechosłowacji w Warszawie. 25 lutego 1920 roku Vladimír Radimský został mianowany chargé d´affaires i 23 marca 1920 roku złożył w Warszawie listy uwierzytelniające, rozpoczynając tym samym oficjalnie swoją misję czechosłowackiego posła w Polsce.

Przed drugą wojną światową Czechosłowacja prowadziła aktywną politykę zagraniczną, intensywnie rozwijała współpracę gospodarczą z wieloma krajami, utrzymując rozbudowaną sieć placówek dyplomatycznych. Przed aneksją przez Niemcy w 1939 roku Czechosłowacja miała 35 ambasad i prawie 200 konsulatów.

 

 

 

W okresie międzywojennym Czechosłowacja miała w Polsce konsulaty w Krakowie (1919-1939), Katowicach (1924-1937), Poznaniu (1921-1936), Lwowie (1921-1939), Gdyni (1937-1939), Urząd Paszportowy w Cieszynie (1920-1924) oraz Konsulat

Honorowy w Kwasiłowie (1931-1939), którego działalność ograniczała się tylko do powiatu łuckiego województwa wołyńskiego. Na ówczesnych terenach Niemiec, które po roku 1945 przypadły Polsce, Czechosłowacja miała Konsulat Generalny w Opolu (1920-1921), Konsulat we Wrocławiu (1919-1939) oraz Konsulat Honorowy w Szczecinie (1926-1939).

Podstawowe zadania konsulatów obejmowały ochronę i reprezentowanie praw i interesów swojego kraju, opiekę nad swoimi obywatelami, wspieranie współpracy w różnych dziedzinach – gospodarce, kulturze, nauce. Konsulaty pełniły również ważną funkcję w zakresie gospodarki – broniły interesów gospodarczych ČSR, pilnowały dotrzymywania umów międzynarodowych, usuwały bariery hamujące rozwój współpracy handlowej.

W Czechosłowacji nie istniały przepisy w formie ustaw czy dekretów dotyczące praw i obowiązków konsulów. Były one uregulowane normami prawnymi niższego rzędu, przede wszystkim instrukcjami i okólnikami MSZ RCz, opartymi na ogólnie uznawanych normach międzynarodowych. Przez wiele lat ważną i obowiązującą część prawa konsularnego stanowiły przepisy byłej monarchii austrowęgierskiej. Między Czechosłowacją a Polską nie zawarto dwustronne konwencje, choć było to przedmiotem wzajemnych rozmów i z pewnością uprościłoby to rozwiązanie wielu kwestii.

Przedstawiciele Czechosłowacji w Polsce w okresie 1919-1939

Poseł J. Slávik

okresie 1919-1939

od 30 maja 1919 r.                  Vladimír Radimský, delegat rządowy, później poseł

od 14 maja 1921 r.                  Prokop Maxa, poseł

od 9 września 1924 r.              Robert Flieder, poseł

od 21 marca 1927 r.                Václav Girsa

od grudnia 1935 r.                   Jaromír Smutný, chargé d´affaires

 

Londyński rząd na uchodźstwie 1939-1945

3 września 1939 roku, czyli tuż po wybuchu drugiej wojny światowej, kilka tysięcy warszawiaków demonstrowało przed budynkiem ambasady Czechosłowacji. Tłum okazywał w ten sposób radość z przystąpienia Wielkiej Brytanii i Francji do wojny i równocześnie wyrażał poparcie dla przedstawicieli Czechosłowacji na uchodźstwie. Warszawiacy wznosili okrzyki: „Naprzód Słowianie! Za naszą i waszą wolność!” Podobne manifestacje odbywały się również przed ambasadą Wielkiej Brytanii i Francji. (Urzykowski, 2008)

Poseł J. Skalický (z prawej)

 

 

 

 

Czechosłowacja w Warszawie 1945 – 1992

Po drugiej wojnie światowej zweryfikowano wcześnie uchwalone przepisy tak, by odpowiadały rzeczywistym stosunkom. Pod koniec lutego 1950 roku zlikwidowano konsulaty honorowe. W związku ze zasadniczą zmianą sytuacji politycznej państwa ludowo-demokratyczne nie mogły bowiem pogodzić się z tym, że ich interesy reprezentują osoby będące przedsiębiorcami, przemysłowcami czy bankierami i wykorzystujące często swoje wpływy przeciwko rządowi w Pradze. Na stosunki między Czechosłowacją i Polską po drugiej wojnie światowej kładł się cieniem spór graniczny o Zaolzie, Kłodzko, Racibórz i Głubczyce i związane z nim konflikty narodowościowe. Miało to negatywny wpływ zarówno na współpracę gospodarczą, jak również na rozwój stosunków konsularnych między oboma krajami. Polski MSZ kierował się zasadą, by normalizacja przebiegała na drodze obustronnych ustępstw: czechosłowackie zrzeczenie się roszczeń granicznych w zamian za udzielenie pewnych przywilejów gospodarczych ze strony polskiej. Czechosłowacki rząd dobrze wiedział, że strona polska chce wymusić polityczne rozmowy poprzez utrudnianie współpracy na innych płaszczyznach, w szczególności w gospodarce.

Od połowy 1945 roku polska strona chciała utworzyć konsulat w Morawskiej Ostrawie i w Bratysławie, jednak strona czeska celowo przedłużała rozmowy, choć sama zamierzała utworzyć konsulaty w Polsce. Chodziło przede wszystkim o otwarcie konsulatu na Śląsku i na wybrzeżu Bałtyku (ze względu na niejasny status Szczecina w Gdyni lub w Gdańsku, czego jednak nigdy oficjalnie nie powiedziano). W roku 1946 rozważano już Śląsk i Szczecin.

W dniu 4 października 1945 roku strona polska przekazała czechosłowackiej ambasadzie w Warszawie informację o tym, iż przedwojenne exequatur konsulów uważa za nieaktualne i że mianowanie nowych będzie wymagało legalizację ich urzędowej działalności zgodnie z prawem międzynarodowym. Następnie w lutym 1946 roku odbyły się w Pradze rozmowy dotyczące kwestii stosunków konsularnych. Strona polska chciała zawrzeć dwustronną konwencję konsularną. Projekt ten spotkał się jednak z krytyką ze strony czeskiej. Pojawiły się głosy, umowę konsularną nie można zawrzeć do czasu, aż zostaną zabezpieczone interesy Czechosłowacji na Śląsku Cieszyńskim. W tej napiętej atmosferze między oboma krajami zawarcie umowy konsularnej mogłoby spowodować demonstracje.

Na początku 1947 roku nastąpiło ocieplenie stosunków czechosłowacko-polskich, potwierdzone Umową o przyjaźni i wzajemnej pomocy, która była podpisana 10 marca 1947 roku w Warszawie. W dniu 4 lipca 1947 roku została w Pradze podpisana Konwencja o zapewnieniu współpracy gospodarczej między Czechosłowacją a Polską. Umowy te przyśpieszyły nawiązanie stosunków konsularnych, jednak zamiar otwarcia polskiego konsulatu w Morawskiej Ostrawie wzbudził sprzeciw różnych urzędów i czechosłowackich instytucji. Sprzeciw ten wywołało przypominanie wrogiej działalności Polski przed drugą wojną światową oraz przeciwpaństwowa działalność Polaków, którzy nie zmienili swoich politycznych poglądów.

Ze względu na wahania strony czechosłowackiej polskie MSZ zwróciło się w dniu 20 czerwca 1947 roku do czeskiego ambasadora w Warszawie z pretensją, iż ČSR nie dotrzymuje wcześniejszych obietnic i równocześnie odrzuca inną możliwość lokalizacji konsulatu. Praga, która w tym czasie podjęła już pierwsze kroki w celu otwarcia sieci konsulatów w Polsce, wyraziła ostatecznie zgodę. Najpierw utworzono dział konsularny przy ambasadzie w Pradze, następnie w sierpniu i wrześniu 1947 roku otwarto konsulat w Morawskiej Ostrawie i konsulat generalny w Bratysławie.

Pod koniec lat 40-tych Czechosłowacja zakładała, iż konsulaty będą prowadziły szeroko zakrojoną działalność w zakresie polityki, gospodarki i kultury. W zakres ich działalności wchodziłaby również granica o długości ponad 1000 km, ochrona ważnych interesów transportowych i komunikacyjnych, wspólne projekty gospodarcze (np. kombinaty lub kanał Odra – Dunaj), aktywny rozwój kontaktów kulturalnych i mniejszość narodowa w Polsce.

Czechosłowacja miała w planach otwarcie trzech konsulatów – w Katowicach, Szczecinie i Gdańsku – oraz konsulatu przy ambasadzie w Warszawie. Najpierw zbudowano konsulat w Katowicach, który działał już w okresie międzywojennym. W dniu 16 lipca 1947 roku czechosłowackie MSZ przekazało stronie polskiej prośbę w sprawie otwarcia konsulatu w Katowicach z wyjaśnieniem, iż konsulat w tym mieście już wcześniej działał i że będzie on odgrywał znaczącą rolę w rozwoju współpracy między Czechosłowacją a Polską. 1 lipca 1947 roku czeski rząd uchwalił utworzenie Konsulatu Czechosłowacji w Katowicach i 20 września 1947 roku prezydent Beneš przekazał listy komisyjne Matějowi Andrášowi, który uzyskał exequatur 30 października 1947 roku. Konsulat oficjalnie rozpoczął swoją działalność 3 listopada, najpierw w siedzibie przy ul. Młyńskie, później przy Poniatowskiego 23. W grudniu w konsulacie pracowały cztery osoby – konsul, wicekonsul (Josef Michalík), sekretarz oraz kierowca. Rozważano również o utworzeniu stanowiska referenta ds. opieki nad Czechami i Słowakami oraz stanowiska referenta ds. granicznych. W dalszej perspektywie w związku z koncentracją

polskiego przemysłu w regionie Górnego Śląska zakładano również otwarcie działu handlowego, który zaczął działać w latach 50-tych. Do głównych zadań konsulatu należała w odróżnieniu od później otwartego konsulatu w Szczecinie sprawy związane z czeską i słowacką mniejszością (w szczególności na Dolnym Śląsku, Orawie i Spiszu), szkolnictwem, majątkami oraz kwestie graniczne.

Zamiar otworzyć konsulat generalny lub konsulat w Szczecinie oraz biuro konsularne w Gdyni lub Gdańsku potwierdził ówczesny minister spraw zagranicznych Vladimír Clementis podczas oficjalnej wizyty w Polsce w połowie 1948 roku. 14 czerwca 1948 roku czeskie MSZ zwróciło się z prośbą do Urzędu Rady Ministrów w sprawie otwarcia konsulatu generalnego w Szczecinie oraz konsulatu w Gdańsku. Prośba ta została zaakceptowana przez rząd 12 lipca 1948 roku. Szczeciński samorząd udostępnił konsulatowi na jego siedzibę willę przy ulicy Piotra Skargi 32.

Otwarcie konsulatu w Gdańsku przeciągnęło się na trzy lata z powodu problemu z wynajęciem i rekonstrukcją budynku. W 1950 roku czechosłowacka ambasada wystąpiła z formalną prośbą w sprawie otwarcia konsulatu na początku następnego roku, nadal jednak nie była podpisana umowa wynajmu. Pod koniec stycznia 1951 roku konsulem tytularnym w Gdańsku został mianowany Miloslav Seidl, przy czym swoją działalność miał rozpocząćw

połowie lutego. Niemniej ambasador František Pišek w dniu 26 lutego 1951 roku oznajmił polskiemu MSZ, że rząd zrezygnował z otwarcia konsulatu w Gdańsku z powodu braku zainteresowania tym regionem i że wystarczą dwa regionalne konsulaty – w Katowicach i Szczecinie. Uzasadnieniem były powody ekonomiczne, jako że koszty rekonstrukcji przyszłej siedziby kilkakrotnie przekraczały przewidziane koszty.

Przedstawiciele Czechosłowacji w Polsce w okresie 1945-1992

18 maja 1945 r.                      Josef Hejret, poseł; od 12 kwietnia 1947 roku ambasador

5 czerwca 1948 r.                   František Pisek, ambasador

18 kwietnia 1953 r.                 Karel Vojáček, ambasador

21 czerwca 1960 r.                 Oskar Jelen, ambasador

17 kwietnia 1967 r.                 Antonín Gregor, ambasador

18 grudnia 1970 r.                   František Penc, ambasador

23 listopada 1972 r.                Jan Mušal, ambasador

26 kwietnia 1978 r.                 Jindřich Řehořek, ambasador

29 września 1982 r.                 Jiří Diviš, ambasador

19 października 1988 r.           Josef Havlín, ambasador

8 maja 1990 r.                         Markéta Fialková, ambasador