Kraj i jego mieszkańcy
Republika Czeska leży w centralnej części Europy i zajmuje powierzchnię 78 866 km 2 . Jest krajem śródlądowym, oddalonym od Bałtyku o 326 km a od Adriatyku o 322 km. Graniczy z Niemcami (810 km), Polską (762 km), Austrią (466 km) i Słowacją (265 km). Najwyżej położonym punktem jest Śnieżka (1 602 m n.p.m.) a najniżej położone miejsce leży niedaleko Hřenska, gdzie rzeka Łaba wypływa z terytorium Czech (117 m p.p.m).
TOPOGRAFIA
Republika Czeska leży na granicy dwóch europejskich systemów górskich - Alpejsko-Himalajskiego oraz Hercyńskiego. Ukształtowanie powierzchni jest dosyć zróżnicowanie: doliny (4,5% powierzchni), równiny (50,1%), wyżyny (33,9%) oraz góry (11,6%). Tereny poniżej 200 m n.p.m. zajmują 4,95% powierzchni kraju, tereny pomiędzy 200-500 m n.p.m. 74,1%, tereny pomiędzy 600-1000 m n.p.m. 19,3%, a tereny powyżej 1000 m n.p.m. 1,6%.
KLIMAT
Republika Czeska leży w strefie klimatycznej umiarkowanej, czemu zawdzięcza łagodny przebieg zarówno zimy, jak i lata. Średnia temperatura w lipcu na terenach nizinnych wynosi 20 o C (Praga 19,5 o C), a w górach 8-11 o C. Średnia temperatura w styczniu wynosi na terenach nizinnych od -1 o C do -2 o C, a w górach od -5 o C do -7 o C.
LUDNOŚĆ
Według spisu ludności z 2000 r. Republikę Czeską zamieszkuje 10,3 milionów obywateli, w tym około 5 mln mężczyzn i 5,3 mln kobiet. Trzy czwarte ludności mieszka na obszarach miejskich. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 131 osób/km2 , a wzrost zaludnienia 0,8 osób na 1000 mieszkańców.
Przyrost naturalny
Do roku 1994 liczba ludności stopniowo rosła (z wyjątkim okresu dwóch wojen światowych). Od roku 1994 zaczęła powoli spadać i wg szacunkowych danych w 2020 r. będzie wynosić około 10 milionów.
Urodzenia
Po drugiej wojnie światowej liczba noworodków spadła z 200 tys. rocznie do poziomu poniżej 150 tys. w roku 1970. W 1974 roku liczba ta wzrosła do 195 tys., jednak w 1996 gwałtownie spadła do 90 tys. Wskaźnik urodzeń w roku 1996 wynosił 8,8% .
Zgony
Liczba zgonów na 1000 obywateli gwałtownie wzrosła w okresie od II wojny światowej do 1983 roku (13%). Od tego roku zaczęła jednak systematycznie spadać i w roku 1996 wynosiła 10,9%, porównywalnie do przeciętnego poziomu w krajach zachodniej Europy.
Przeciętna długość życia oraz przyczyny zgonów w wybranych krajach ( dane z roku 1993)
Kraj |
Przeciętna dł. życia |
x |
x |
Przyczyny zgonów |
x |
x |
Mężczyźni |
Kobiety |
Nowotwory |
Choroby układu krążenia |
Poranienia, otrucia, wypadki |
RCz |
70,4 |
77,3 |
23,6 |
55,8 |
5,0 |
Finlandia |
73,6 |
81,8 |
19,8 |
48,2 |
5,1 |
Węgry |
66,0 |
74,7 |
21,5 |
51,6 |
5,4 |
Polska |
68,1 |
76,6 |
19,4 |
52,1 |
5,0 |
Austria |
73,3 |
79,7 |
23,7 |
52,7 |
3,8 |
Rumunia |
65,9 |
73,3 |
13,0 |
61,1 |
5,0 |
Szwajcaria |
74,7 |
81,4 |
26,9 |
43,4 |
7,6 |
Norwegia |
74,9 |
80,6 |
21,8 |
46,3 |
3,9 |
Grupy etniczne
Najliczniejsza grupa etniczna zamieszkująca Republikę Czeską to Czesi. Jednak w zależności od regionu (Czechy, Morawa) struktura etniczna społeczeństwa różni się. Jedynym regionem, gdzie mieszkańcy przyznają się do narodowości morawskiej, są południowe Morawy.
- Czesi 9 270 615
- Morawiacy i Ślązacy 384 542
- Słowacy 183 749
- Polacy 50 971
- Niemcy 38 321
- Cyganie 11 716
- pozostałe 353 019
W okresie od 1951 do 1991 roku nie zanotowano większych zmian w strukturze etnicznej społeczeństwa poza wzrostem odsetka Cyganów przybyłych ze Słowacji. Chociaż w roku 2000 tylko 11 716 osób zadeklarowało swą przynależność do mniejszości cygańskiej, to jednak wg szacunków w Czeskiej Republice mieszka około 200 000 Cyganów, tj. 2% społeczeństwa. Część z nich określiła siebie jako Czechów, a część jako Słowaków.
Wyznania religijne
Po czterdziestu latach represji w roku 2000 kwestia wyznania ponownie została uwzględniona w spisie ludności. Wynika z niego, że ponad 50% społeczeństwa określa siebie jako agnostyków lub ateistów; w północnych Czechach grupa ta to około 75% społeczeństwa.
31,7% społeczeństwa określa siebie jako "wierzący".
Kościół rzymskokatolicki 2 709 953
Ewangelicki kościół Braci Czeskich 137 070
Kościół husycki 96 352
Pozostali 314 519
Bez religii/ Ateiści 58,3%
EDUKACJA
Odsetek obywateli, którzy ukończyli szkoły podstawowe, średnie i wyższe jest w Republice Czeskiej bardzo wysoki i porównywalny z poziomem światowym. Wszystkie dzieci do 15 roku życia muszą ukończyć szkołę podstawową. Po jej ukończeniu 52% dzieci kontynuuje kształcenie w szkołach technicznych i zawodowych, a 48% w szkołach średnich ogólnokształcących. Absolwentami szkół wyższych zostaje 7,2% obywateli.
W okresie 1980-1991r. gwałtownie spadła liczba osób, które ukończyły wyłącznie szkołę podstawową (1980 -100, 1991 - 76,8%), podczas gdy liczba absolwentów szkół wyższych oraz studiów podyplomowych znacząco wzrosła (odpowiednio 148,1% i 139%).
Wg spisu ludności w roku 1991 33% obywateli powyżej 15 roku życia uzyskało wykształcenie podstawowe, 30% ukończyło średnie szkoły techniczne i zawodowe, 28% ukończyło szkoły ogólnokształcące, a 7,2% studia wyższe trwające ponad cztery lata. 1,8% obywateli stwierdziło, że nie ma żadnego wykształcenia.
W okresie 1991 -1996 studia wyższe ukończyło 93 531 osób (przeciętnie 19 000 osób rocznie). W 1997 roku 23,9% obywateli powyżej 15 roku życia posiadało wykształcenie podstawowe, 34,1% średnie zawodowe, 29,2% średnie ogólnokształcące a 7,8% wyższe. 1,8% populacji powyżej 15 roku życia nie uzyskało żadnego wykształcenia.
ZATRUDNIENIE
W gospodarce centralnie planowanej struktura zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki była poważnie zniekształcona (zbyt duży odsetek ludności pracował w przemyśle na niekorzyść usług). Transformacja gospodarki centralnie planowanej na rynkową wyrównała tę dysproporcję - wzrosła liczba osób zatrudnionych w sektorze usług, podczas gdy liczba zatrudnionych w przemyśle spadła. W roku 1989 względnie niewielka część populacji była zatrudniona w rolnictwie i liczba ta nadal spada.
Zatrudnienie wg sektorów (w %):
x |
1990 |
1993 |
1997 |
Rolnictwo |
16,8 |
9,2 |
6,0 |
Przemysł |
40,5 |
42,4 |
39,4 |
Usługi |
42,7 |
48,5 |
53,0 |
Wskaźnik aktywności ekonomicznej ludności powyżej 15 roku życia wynosi obecnie 61%. W roku 1997 pracowało 4 941 000 obywateli (48% populacji).
Liczba osób zatrudnionych w gospodarce narodowej
1989 5 408 000
1991 5 059 000
1992 4 927 000
1995 5 155 000
1996 4 941 000