česky  english  polski 

Wyszukiwanie zaawansowane

System polityczny

HISTORIA

Po drugiej wojnie światowej system polityczny w Czechosłowacji został w znacznym stopniu ukształtowany przez wprowadzenie systemu komunistycznego opartego na radzieckich wzorcach, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Równowaga pomiędzy poszczególnymi siłami politycznymi została naruszona, a organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej - niezbędne dla demokratycznego rozwoju - zostały zastąpione przez władzę Partii Komunistycznej. Jej władza opierała się na Konstytucji, a przez długich czterdzieści lat sprawowała tę nieograniczoną władzę w oparciu o organy represyjne ingerując we wszystkie sfery życia społecznego i politycznego. Po wydarzeniach w lutym 1948 roku Partia Komunistyczna stała się jedyną siłą polityczną w kraju, i chociaż pozwoliła istnieć i działać kilku partiom opozycyjnym w tzw. Froncie Narodowym, nie pozostawiła im praktycznie żadnej realnej władzy - miało to na celu stwarzanie pozorów demokratycznego państwa.

Po rewolucyjnych wydarzeniach w listopadzie 1989 roku, które doprowadziły do upadku systemu komunistycznego, kraj stanął przed niełatwym zadaniem zerwania z tradycjami wcześniejszego systemu oraz wybudowania demokratycznego systemu politycznego. Na scenie politycznej pojawiły się partie różniące się poglądami i programem, które jeszcze przed podziałem Czechosłowacji w końcu 1992 roku zdołały się mocno zakorzenić na scenie politycznej. Konstytucja Republiki Czeskiej, która weszła w życie z dniem powstania nowego państwa, zagwarantowała obywatelom podstawowe prawa i wolności, określiła relacje pomiędzy władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz zapewniła niezależność władzy sądowniczej.


ORGANY WŁADZY USTAWODAWCZEJ, WYKONAWCZEJ I SĄDOWNICZEJ

Parlament

Parlament tworzą dwie izby - Izba Poselska i Senat. Uchwala ustawy obowiązujące na terytorium Republiki Czeskiej i zatwierdza ważne umowy międzynarodowe, dotyczące podstawowych praw człowieka i wolności, umowy polityczne i gospodarcze o charakterze ogólnym. Parlament podejmuje decyzje w sprawach najwyższej rangi - ogłoszenie stanu wojennego, zgoda na pobyt obcych wojsk na terenie kraju.

Izba Poselska

Izba Poselska (izba niższa, przewodniczący - Miroslava Němcová) liczy 200 posłów wybieranych na okres czterech lat (ostatnie wybory odbyły się w czerwcu 2002 roku). Prezydent może rozwiązać Izbę Poselską w wypadkach określonych w Konstytucji. Lobby polityczne, komisje oraz komitety poselskie działają w historycznym budynku, w którym mieści się Izba Poselska. Izba poselska uchwala wotum nieufności bądź zaufania dla rządu.

Senat

Senat (izba wyższa, przewodniczący - Milan Štěch) liczy 81 senatorów wybieranych na okres sześciu lat - co dwa lata wybierana jest jedna trzecia senatorów. Senat nie może być rozwiązany. Zatwierdza wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Działalność Parlamentu

Izby są w stanie podejmować uchwały w obecności co najmniej 1/3 liczby swych członków. Do przyjęcia uchwały izby wymagana jest zgoda bezwzględnej większości obecnych posłów lub senatorów. Do przyjęcia ustawy konstytucyjnej i do zatwierdzenia umowy międzynarodowej wymagana jest zgoda 60% wszystkich posłów i obecnych senatorów.

Proces legislacyjny

Projekty ustaw są przedkładane Izbie Poselskiej. Projekt ustawy może zgłosić poseł, grupa posłów, Senat, rząd lub przedstawicielstwo samorządowej jednostki terytorialnej wyższego stopnia. Projekt ustawy, na który Izba Poselska wyraziła zgodę, jest niezwłocznie przekazywany do Senatu, który może ustawę zatwierdzić, odrzucić lub zwrócić Izbie Poselskiej z poprawkami.

Wybory parlamentarne

Wybory do obu izb Parlamentu są tajne, powszechne, równe i bezpośrednie. Wybory do Izby Poselskiej są proporcjonalne. W celu zdobycia mandatów w Izbie Poselskiej partia polityczna musi uzyskać przynajmniej 5% głosów. Wybory do Senatu są większościowe. Prawo wybierania do obu izb Parlamentu ma każdy obywatel Republiki Czeskiej, który ukończył 18 lat. Do Izby Poselskiej może zostać wybrany obywatel RCz, który ukończył 21 lat, a do Senatu obywatel, który ukończył 40 lat.


Prezydent

Prezydent (obecnie – Miloš Zeman) do 2008 roku wybierany na pięć lat na wspólnym posiedzeniu obu izb Parlamentu. Nie może sprawować funkcji dłużej niż dwie kolejne kadencje. Prezydent jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Reprezentuje państwo na zewnątrz, a jednym z najważniejszych narzędzi sprawowania władzy jest możliwość zawetowania ustaw uchwalonych przez Parlament, z wyjątkiem ustaw konstytucyjnych.

Od stycznia 2013 roku głowa państwa wybierana jest w wyborach bezpośrednich. Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Republiki Czeskiej, którzy ukończyli 18 lat. Bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi, który ma czynne prawo wyborcze i ukończył 40 lat. Do zgłoszenia kandydata na prezydenta jest uprawniony każdy obywatel RCz, który ukończył 18 lat, jeżeli wskazany przez niego kandydat uzyska 50 000 podpisów obywateli RCz popierających jego kandydaturę. Kandydat może być również zgłoszony przez przynajmniej 20 posłów lub 10 senatorów.

Prezydentem zostaje kandydat, który otrzyma ponad połowę wszystkich ważnie oddanych głosów. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganej liczby głosów, dwa tygodnie później odbywa się II tura głosowania, w której uczestniczą dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z I tury. W II turze wygrywa kandydat, który otrzyma więcej głosów. W styczniu 2013 r., w II turze bezpośrednich wyborów prezydenckich wygrał Miloš Zeman.

Nowy prezydent złożył przysięgę podczas wspólnego posiedzenia Izb Parlamentu, w piątek 8 marca 2013 r.  w Sali Władysławowskiej na Zamku Praskim.

Rząd

Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej. Składa się z premiera (obecnie - Petr Nečas) wicepremierów i ministrów. Rząd koordynuje i organizuje działalność poszczególnych ministerstw i urzędów administracji publicznej. Rząd ma wyłączność w przygotowaniu projektu ustawy budżetowej.


Najwyższy Urząd Kontroli

Najwyższy Urząd Kontroli (prezes - aktualnie stanowisko nieobsadzone) sprawuje kontrolę nad zarządzaniem majątkiem państwowym i realizacją budżetu państwa. Zajmuje się kontrolą dochodów i wydatków państwa.

Czeski Bank Narodowy

Czeski Bank Narodowy (prezes - Miroslav Singer) jest centralnym bankiem państwa. Głównym celem jego działalności jest troska o stabilność waluty. W jego działalność można ingerować jedynie na podstawie ustawy. Prezes oraz członkowie zarządu banku są mianowani przez prezydenta republiki.

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny (prezes - Pavel Rychetský) jest organem chroniącym porządek konstytucyjny. Składa się z piętnastu sędziów, których mianuje prezydent - za zgodą Senatu - na okres dziesięciu lat. Sędziego Trybunału Konstytucyjnego nie można ścigać karnie bez zgody Senatu. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego przy podejmowaniu decyzji podlegają jedynie ustawom konstytucyjnym i umowom międzynarodowym.

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy (prezes - Iva Brožová) jest naczelnym organem sądowym w sprawach należących do kompetencji sądów z wyjątkiem spraw, o których orzeka Trybunał Konstytucyjny lub Najwyższy Sąd Administracyjny. Sędziowie są mianowani przez prezydenta republiki i przy podejmowaniu decyzji podlegają ustawom - są uprawnieni do oceny zgodności innego przepisu prawnego z ustawą.


SCENA POLITYCZNA

Czechy są demokracją parlamentarną.

W 1989 roku, po upadku władzy jednej partii, obywatele Czechosłowacji uzyskali możliwość dowolnego tworzenia partii i ugrupowań politycznych. W krótkim okresie po upadku systemu totalitarnego na scenie politycznej pojawiło się mnóstwo zróżnicowanych poglądowo partii, które zapewniają stabilność systemu politycznego.

W 1992 roku w wyborach parlamentarnych zwyciężyła koalicja ODS-KDS (33,4%). Rządową koalicję utworzyły ODS - KDS - ODA - KDU-ČSL. Premierem został Václav Klaus (ODS).

W 1996 roku w wyborach brało udział 16 partii i ugrupowań politycznych. Sześciu z nich udało się zdobyć więcej niż 5% głosów i wejść do Parlamentu. Trzy największe partie rządowej koalicji (ODS, KDU-ČSL, ODA) zdobyły 99 mandatów w Izbie Poselskiej i 52 mandatów w Senacie. Rząd był centro-prawicowy i próbował dokończyć proces transformacji Republiki Czeskiej. Premierem został Václav Klaus (ODS).

W grudniu 1997 roku koalicja rządowa została zmuszona do ustąpienia. Upadek rządu spowodowały trwające dłuższy czas spory pomiędzy koalicjantami, kilka afer związanych z finansowaniem partii oraz pogarszające się wyniki gospodarcze Czech.

W lutym 1998 roku został utworzony nowy tymczasowy rząd z premierem Josefem Tošovskim na czele. Jego celem było przygotowanie kraju do przedterminowych wyborów.

W czerwcu 1998 roku w przedterminowych wyborach zwyciężyła Czeska Partia Socjaldemokratyczna (ČSSD) z wynikiem 32,3%. Po kilku tygodniach negocjacji pomiędzy partiami ČSSD za zgodą ODS (która w wyborach uzyskała 27,74% głosów) utworzyła rząd mniejszościowy. Po raz pierwszy od 1989 roku w Republice Czeskiej rządziła partia lewicowa. Premierem został Miloš Zeman.

W czerwcu 2002 roku ČSSD powtórzyła swój sukces wyborczy (30,2%). Jednak w odróżnieniu od poprzedniego rządu mniejszościowego doszło do zawarcia umowy koalicyjnej z partiami tzw. Koalicji Czterech (KDU-ČSL, Unia Wolności, Unia Demokratyczna, ODA), co umożliwiło nowemu przewodniczącemu partii Vladimírowi Špidli sformowanie rządu większościowego dysponującego w Izbie Poselskiej najmniejszą z możliwych większością (101 głosów).

W czerwcu 2004 roku w związku z przegraną ČSSD w wyborach do Parlamentu Europejskiego i utratą poparcia wewnątrz własnej partii Vladimir Špidla zrezygnował z pełnienia funkcji premiera jak również przewodniczącego partii. Nowy rząd przy poparciu tych samych koalicjantów (oprócz ODA) sformował dotychczasowy wiceprzewodniczący ČSSD Stanislav Gross.

W kwietniu 2005 roku premier Gross został zmuszony do odejścia. Powodem była niewyjaśniona sprawa finansowania kupna jego prywatnego mieszkania. Premierem został dotychczasowy minister rozwoju regionalnego Jiří Paroubek, który powołał rząd w poniekąd odmiennym składzie.

W czerwcu 2006 roku odbyły się wybory parlamentarne, w których zwyciężyła Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS) - 35,4% - zdobywając 81 mandatów w Izbie Poselskiej. Nowym premierem został przewodniczący partii Mirek Topolánek, który po długich negocjacjach zbudował rząd koalicyjny na podstawie umowy z KDU-ČSL i Partią Zielonych.

W marcu 2009 roku gabinet premiera Mirka Topolánka otrzymał wotum nieufności. W kwietniu Mirek Topolánek i Jiří Paroubek uzgodnili powołanie nowego rządu ekspertów na czele z Janem Fischerem. W jego sklad weszli członkowie ODS, ČSSD i Partii Zielonych.

W maju 2010 roku odbyły się wybory parlamentarne, w których najwięcej mandatów uzyskala ČSSD (22,08%), jednak rząd utworzyły trzy centroprawicowe partie ODS, TOP 09 oraz Sprawy Publiczne (VV). Premierem został przewodniczący ODS Petr Nečas.

17 czerwca 2013 prezydent Republiki Czeskiej Miloš Zeman przyjął dymisję premiera Petra Nečasa i w dniu 25 czerwca mianował do funkcji premiera Jiří´ego Rusnoka.


GŁÓWNE PARTIE PARLAMENTARNE

(wg wyników wyborów parlamentarnych z 2010 roku)

Občanská demokratická strana (ODS) - Obywatelska Partia Demokratyczna

Przewodniczący: Petr Nečas

Ilość mandatów:

w Izbie Poselskiej: 53

w Senacie: 36

Elektorat:

wyborcy z wyższym wykształceniem, przedsiębiorcy, mieszkańcy miast - przede wszystkim Pragi

Charakterystyka:

ODS jest prawicową, konserwatywną partią założoną w kwietniu 1991 roku. Jest autorem drastycznej reformy gospodarczej w Czechosłowacji, a później w Republice Czeskiej. ODS jest zwolennikiem liberalnej polityki gospodarczej bez istotniejszych interwencji ze strony państwa. Partia opowiada się za bliskimi stosunkami z zachodnią Europą, jak i za umocnieniem regionalnych i lokalnych struktur samorządowych.

Česká strana sociálně demokratická (ČSSD) - Czeska Partia Socjaldemokratyczna

Przewodniczący: Bohuslav Sobotka

Ilość mandatów:

w Izbie Poselskiej: 56

w Senacie: 29

Elektorat:

pracownicy fizyczni, osoby z wykształceniem podstawowym, mieszkańcy regionów uprzemysłowionych w północnych Czechach i północnych Morawach.

Charakterystyka:

Dzisiejsza ČSSD jest kontynuatorem partii socjaldemokratycznej założonej w 1878 roku i rozwiązanej w 1948 roku przez komunistów. Działalność wznowiła w marcu 1990. Jest to partia centro-lewicowa opowiadająca się za gospodarką regulowaną z uwzględnieniem potrzeb socjalnych społeczeństwa oraz ochrony środowiska. Kładzie nacisk na politykę socjalną i jest krytycznie nastawiona do idei i procesu reform ekonomicznych.

Komunistická strana Čech a Moravy (KSČM) - Partia Komunistyczna Czech i Moraw

Przewodniczący: Vojtěch Filip

Ilość mandatów:

w Izbie Poselskiej: 26

w Senacie: 2

Elektorat:

emeryci, komuniści, pracownicy fizyczni, zwolennicy opiekuńczej roli państwa

Charakterystyka:

Chociaż Partia Komunistyczna Czech i Moraw zdystansowała się od okresu 1948-1989, to nadal popiera gospodarkę regulowaną przez państwo oraz wysokie podatki dla zamożniejszej części obywateli. Opowiada się za bezpłatną edukacją, bezpłatną służbą zdrowia, 35-godzinnym tygodniem pracy, za zwalczaniem "amerykanizacji" czeskiej kultury (np. poprzez regulacje na rynku filmowym). Komuniści opowiadają się za zrewidowaniem procesu prywatyzacji, sprzeciwiają się dokończeniu prywatyzacji oraz deregulacji czynszów oraz innych kosztów utrzymania. Czechosłowackiej Partii Komunistycznej nie udało się przekształcić w nowoczesną lewicową partię, tak jak w sąsiednich krajach postkomunistycznych. Jest ostatnim ugrupowaniem postkomunistycznym w Środkowej Europie, które w swej nazwie pozostawiło słowo "komunistyczny".

Křesťansko-demokratická unie - Československá strana lidová (KDU-ČSL)

Chrześcijańsko-demokratyczna Unia - Czechosłowacka Partia Ludowa

Przewodniczący: Pavel Bělobrádek

Ilość mandatów:

w Izbie Poselskiej: 0

w Senacie: 6

Elektorat:

katolicy, emeryci, mieszkańcy południowych Moraw

Charakterystyka:

KDU-ČSL jest kontynuatorem chrześcijańskiej Partii Ludowej aktywnie działającej w okresie międzywojennym. Istniała również w czasach komunistycznych, ale tylko jako pozbawiona władzy dekoracja systemu totalitarnego. Po roku 1989 wewnątrz partii doszło do złożonych przemian a dziś przedstawia siebie jako konserwatywną partię o chrześcijańsko-socjalnej orientacji. Popiera wzmocnienie polityki socjalnej, dokończenie prywatyzacji, utrzymanie zrównoważonego budżetu państwa, przenoszenie obciążeń podatkowych z podatków bezpośrednich na pośrednie.