česky  english  polski 

Wyszukiwanie zaawansowane

Wzajemne stosunki po 1989 roku

Upadek komunizmu nadał stosunkom między naszymi krajami zupełnie nową polityczną, gospodarczą i społeczną dynamikę. Wolna Czechosłowacja i Polska musiały pozbyć się spuścizny komunistycznego totalitaryzmu i przeprowadzić fundamentalną społeczną i gospodarczą transformację, aby zapewnić swoim obywatelom stabilność i dobrobyt.

W ramach nowej polityki zagranicznej i w duchu Paryskiej Karty Nowej Europy oba kraje musiały przedefiniować wzajemne stosunki bilateralne, ustalić swoją pozycję w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i na świecie a jednocześnie przygotować się do włączenia w europejskie, euroatlantyckie i pozostałe struktury międzynarodowe.

Budowanie dobrosąsiedzkich stosunków od początku było szczególnie ważne. Jak stwierdził prezydent Czechosłowacji Václav Havel podczas swojej pierwszej wizyty w Polsce w swym przemówieniu na forum Sejmu dnia 25 stycznia 1990 r.: „Przede wszystkim należy wykorzystać fakt, że po długich latach i dziesięcioleciach przed naszymi narodami otwiera się perspektywa prawdziwej i autentycznej przyjaźni. Dawne spory, zatargi i animozje przesłania wspólne doświadczenie totalitaryzmu. (…) Z tej rzeczywiście autentycznej przyjaźni, opartej na dobrym zrozumieniu losu, jaki nam wspólnie został narzucony; wspólnej nauki, jaką z tego wyciągnęliśmy; a zwłaszcza ze wspólnych ideałów, jakie nas łączą, powinna też wyrastać naprawdę dobra koordynacja naszej polityki w procesie, który wy i my nazywamy powrotem do Europy. W tej dziedzinie powinniśmy jak najściślej koordynować swe wysiłki również z Węgrami - dokąd zresztą jutro wraz z gronem mych współpracowników, i znów nie przypadkiem, się udaję - oraz z innymi narodami naszej części Europy.“

W duchu tej inicjatywy 15 lutego 1991 r. prezydent Czechosłowacji Václav Havel, prezydent Polski Lech Wałęsa i premier Węgier József Antall podpisali w węgierskim Wyszehradzie deklarację o ścisłej współpracy między trzema (po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 r. - czterema ) krajami w drodze do europejskiej i euroatlantyckiej integracji. Niedługo potem, 21 grudnia 1992 r. w Krakowie, państwa Grupy Wyszehradzkiej (V4) zawarły porozumienie o strefie wolnego handlu krajów CEFTA, które znacząco wsparło rozwój handlu zagranicznego, a tym samym konkurencyjność naszych gospodarek. 

Po upadku komunizmu konieczne było także umowne uregulowanie stosunków dwustronnych z Polską. Podstawowym dokumentem w tym zakresie jest Układ między Rzecząpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy (Smlouva mezi Českou a Slovenskou Federativní Republikou a Polskou republikou o dobrém sousedství, solidaritě a přátelské spolupráci), który został podpisany przez prezydentów Václava Havla i Lecha Wałęsę dnia 6 października 1991 r. w Krakowie.

Stosunki czesko-polskie po rozpadzie Czechosłowacji

Po rozpadzie Czechosłowacji, 1 stycznia 1993 r. niezależna Republika Czeska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Rzecząpospolitą Polską. Celem zapewnienia ciągłości w obszarze umownych stosunków, Republika Czeska, na mocy sukcesji, przejęła spuściznę umów międzynarodowych zawartych między Czechosłowacją a Polską, w tym i Układu o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy.

Całe lata 90. cechował dynamiczny rozwój czesko-polskich stosunków bilateralnych na szczeblu międzyrządowym, przy jednoczesnym rozwoju stosunków partnerskich między czeskimi krajami a polskimi województwami, a także między miastami i gminami po obu stronach granicy. W tym okresie powstały wszystkie tzw. euroregiony, czyli regionalne formy współpracy transgranicznej na poziomie samorządów lokalnych tworzone w oparciu o wspólne interesy, zwłaszcza w celu rozwoju współpracy gospodarczej i życia społeczno-kulturalnego: Euroregion Nysa (1991), Euroregion Glacensis (1996), Euroregion Pradziad (1997), Euroregion Silesia (1998), Euroregion Śląsk Cieszyński (1998) i Euroregion Beskidy (2000).

Bardzo ściśle współpracują ze sobą również nasze parlamenty, w ramach których utworzono parlamentarne grupy przyjaźni, a także specjalne komisje parlamentarne.

Od 1994 roku działa Czesko-Polska Komisja ds. Współpracy Dwustronnej, powołana na podstawie  Porozumienia między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy transgranicznej z dnia 8 września 1994 roku. W ramach Komisji istnieje dziesięć grup roboczych, z których obecnie aktywnych jest sześć:

  1. Grupa robocza ds. gospodarki, handlu i infrastruktury transportowej
  2. Grupa robocza ds. przeciwdziałania katastrofom, awariom i klęskom żywiołowym oraz zwalczania ich skutków
  3. Grupa robocza ds. ochrony środowiska
  4. Grupa robocza ds. współpracy euroregionalnej
  5. Grupa robocza ds. rozwoju regionu pogranicza i programów wspierających
  6. Grupa robocza ds. pracy i spraw społecznych

Wymiana doświadczeń związanych z procesami transformacyjnymi oraz skuteczna koordynacja negocjacji akcesyjnych przyczyniły się do tego, że w marcu 1999 r. Czechy i Polska wspólnie wstąpiły do NATO a w maju 2004 r. do UE, które to organizacje są gwarantami naszego rozwoju gospodarczego i bezpieczeństwa. Wraz z wejściem do tzw. strefy Schengen w grudniu 2007 roku zniesiono kontrole graniczne na (nie tylko) czesko-polskiej granicy, czym nasze kraje symbolicznie zakończyły swój „powrót do Europy”.

W celu wzmocnienia współpracy regionalnej w ramach krajów V4 oraz między regionem V4, krajami Partnerstwa Wschodniego i Bałkanów Zachodnich, w czerwcu 2000 roku kraje wyszehradzkie utworzyły Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki z siedzibą w Bratysławie. Z okazji 30. rocznicy Deklaracji Wyszehradzkiej państwa V4 podjęły decyzję o zwiększeniu od 2022 r. budżetu funduszu do 10 mln euro, z którego to finansowane są regionalne projekty z zakresu kultury, nauki i edukacji.

Czesko-polską współpracę w dziedzinie kultury, oświaty i nauki reguluje w szczególności Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy w dziedzinie kultury, szkolnictwa i nauki, która została podpisana w Pradze dnia 30 września 2003 r.

Współpraca w dziedzinie kultury jest bogata zarówno na poziomie dwustronnym, jak i regionalnym, zwłaszcza w ramach V4. Instytucje kultury, a także zespoły artystyczne czy indywidualni artyści ściśle ze sobą współpracują, odbywa się wymiana wystaw, goszczenie zespołów teatralnych lub muzycznych, organizowane są festiwale filmowe, publikowane są tłumaczenia książek. Tradycją może się poszczycić np. festiwal teatralny „Na granicy” czy festiwal filmowy „Kino na granicy”, podobnie jak Polsko-czeskie dni kultury chrześcijańskiej. Szereg polskich osobistości stało się laureatami nagrody Gratias Agit za szerzenie dobrego imienia Republiki Czeskiej za granicą - reżyserka i scenarzystka Agnieszka Holland, dziennikarz i pisarz Mariusz Szczygieł, tłumacz i publicysta Andrzej Jagodziński, bohemista i ambasador Jacek Baluch czy ksiądz katolicki i publicysta Tomasz Dostatni. Laureatem Gratias Agit został także ruch Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka oraz jej członek Julian Golak.

Instytucje akademickie również nie odstają od instytucji kultury. Równolegle ze współpracą Czeskiej i Polskiej Akademii Nauk oraz innych instytucji, czeskie uniwersytety stworzyły sieć partnerskich powiązań z polskimi uczelniami, z którymi realizują wymianę studentów i profesorów oraz międzynarodowe projekty badawcze.

W celu wsparcia istniejących projektów bilateralnych oraz zainicjowania nowej współpracy w dziedzinie polityki, kultury, sztuki, nauki, badań i edukacji, 14 listopada 2008 r. ministrowie spraw zagranicznych K. Schwarzenberg i R. Sikorski podpisali Memorandum of Understanding, na podstawie którego zostało powołane Forum Polsko-Czeskie. Forum ideowo nawiązuje do współpracy niezależnych ugrupowań w okresie zniewolenia przed 1989 r., którego zwieńczeniem była działalność Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej. Wnioski o wsparcie projektów, które mogą składać organizacje pozarządowe, gminy, regiony, szkoły, instytucje badawcze i inne podmioty, są zatwierdzane raz w roku przez rady programowe Czesko-Polskiego i Polsko-Czeskiego Forum podczas posiedzeń w Pradze i w Warszawie.

Dynamika rozwoju stosunków polsko-czeskich w pierwszych dwóch dekadach po upadku komunizmu we wszystkich dziedzinach w naturalny sposób zaowocowała decyzją o uruchomieniu formatu konsultacji międzyrządowych (czy też wspólnych posiedzeń rządów) między Czechami a Polską. Po raz pierwszy odbyły się one w 2011 roku w Pradze i powtarzane są co 1-2 lata. Podczas nich premierzy i ministrowie omawiają aktualne kwestie związane ze współpracą w dziedzinie gospodarki, bezpieczeństwa i obronności, spraw wewnętrznych, kultury, spraw społecznych itp.

W odpowiedzi na pogarszającą się sytuację bezpieczeństwa w Europie Wschodniej po aneksji Krymu przez Federację Rosyjską jesienią 2014 roku, Czechy i Polska przystąpiły do ​​rumuńskiej inicjatywy utworzenia formatu koordynacji o nazwie Bukaresztańska Dziewiątka, skupiającego państwa wschodniego skrzydła Sojuszu Północnoatlantyckiego (państwa bałtyckie, V4, Rumunia i Bułgaria). Głównym celem grupy jest koordynacja stanowisk i interesów wschodniego skrzydła NATO przed ważnymi negocjacjami, zarówno w ramach NATO, jak i na forum Unii Europejskiej, zwłaszcza w obszarach bezpieczeństwa europejskiego, obrony przed zagrożeniami cybernetycznymi i szerzenia dezinformacji.

Podczas szczytu w Dubrowniku w 2016 r. Republika Czeska przystąpiła do ​​Inicjatywy Trójmorza, nieformalnego ugrupowania dwunastu państw członkowskich UE z regionu Europy Środkowo-Wschodniej skupiającego 112 milionów obywateli. Polska jest siłą wiodącą tej inicjatywy, która stawia sobie za cel wzmocnienie połączeń regionu w kieruku północ-południe poprzez współpracę w zakresie budowy infrastruktury energetycznej, transportowej i komunikacyjnej, a tym samym wzmocnienie potencjału rozwojowego regionu Trójmorza. W tym celu został też utworzony Fundusz Inwestycyjny Trójmorza.

Czechy od 30 lat cieszą się najlepszymi stosunkami ze swymi sąsiadami, co przekłada się na bezprecedensowy rozwój współpracy gospodarczej i handlowej. Czechy i Polska, jako dwa sąsiednie kraje, są dla siebie coraz ważniejszymi partnerami handlowymi, a nasza współpraca jest obustronnie korzystna. Czesko-Polska Izba Gospodarcza z siedzibą w Ostrawie od 1999 roku zrzesza czeskie i polskie firmy. Coraz więcej firm po obu stronach granicy współpracuje między sobą, w Polsce powstają oddziały czeskich firm i odwrotnie, rośnie saldo wzajemnej wymiany handlowej i wzajemnych inwestycji. Polska plasuje się w okolicach 3 miejsca na liście największych partnerów handlowych Czech, Czechy są na piątym miejscu polskiego zestawienia.

Jak potwierdzili ministrowie spraw zagranicznych Tomáš Petříček i Zbigniew Rau podczas swego spotkania w Pradze w październiku 2020 roku, Czechy i Polska są strategicznymi sąsiadami. W ramach naszego strategicznego partnerstwa chcemy dalej wzmacniać współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności, energetyki, transportu - łącznie z dokończeniem połączeń komunikacyjnych, kultury, edukacji i środowiska naturalnego itp. oraz rozwijać regionalne partnerstwa i dialog społeczeństwa obywatelskiego. Realizację tych celów wspomaga zagraniczne przedstawicielstwo Republiki Czeskiej w Polsce, w skład którego wchodzą Ambasada Republiki Czeskiej w Warszawie, Czeskie Centrum w Warszawie, biura CzechTourism i CzechTrade oraz stale rozwijająca się sieć konsulatów honorowych.